ප්‍රාග් ඓතිහාසික යුගයේ ආයතනයේ සිට ඓතිහාසික යුගයේ ආරම්භය දක්වා කාල පරිච්ජේදය පුරවා ඓතිහාසික යුගය , ප්‍රොටෝ ඓතිහාසික යුගය , මුල ඓතිහාසික යුගය , ප්‍රථමික යකඩ යුගය යන විවිධාකාර වූ නම් වලින් හඳුන්වනු ලැබිය. සකපෝරුවේ සදා පිළිස්සු මැටි වලං හා ලෝහ මෙවලම් භාවිතයද කෘෂිකාර්මික ජන ජීවිතය තාක්ෂණික සහ සංස්කෘතික වශයෙන් විසල් වෙනසකට ලක්වීමද මෙම යුගයේ පැවති විශේෂ ලක්ෂණයක් විය.
මධ්‍යම පළාතේ , මාතලේ දිස්ත්‍රික්කයේ ගලේවෙල ප්‍රාදේශීය ලේකම් කොට්ටාශයේ පිහිටි ඉබ්බන්කටුව , කළා ඔයේ පෝෂක ශාඛාවක් වූ දඹුලු ඔයේ වම් ඉවුරේ පිහිටා ඇත.මෙම සුසානය අසල පැරණි ජනාවාස වල නටඹුන් හමුවී ඇත.මෙම සුසාන මෙගතිලික සුසාන ලෙසද හඳුන්වනු ලැබේ. මෙම සුසාන භුමිය මහා ශිලා සම්ප්‍රදායේ ශිලා මංජුසා සුසාන වර්ගයට අයත් සුසාන ගර්භ වලින් සමන්විතය.මෙගතිලික යුගය ලෙස හඳුන් වන්නේ මිනිසා යකඩ භාවිතය ආරම්භ කළ කාල වකවානුවයි.මෙම සොහොන් බිමට සමාන සොහොන් බිම් අනුරාධපුර ගෙඩිගේ , කන්දරෝන්දේ , පොන්පරිප්පු යන ස්ථාන වලින්ද හමු වී තිබේ.
1970- 1980 දශක වලදී පුරාවිද්‍යා දෙපාර්තමේන්තුව, මධ්‍යම සංස්කෘතික අරමුදල, පුරාවිද්‍යා පශ්චාත් උපාධි ආයතනය , ජර්මනියේ කාවා (KAVA) ආයතනය හා එක්ව සිදු කළ පරීක්ෂණ වලදී සොහොන් කොත් 21 කින් සමන්විත සමන්විත පොකුරක් සොයා ගන්නා ලදී.
මෙහිදී සොයා ගත් අඟුරු නියැදි කාල නිර්ණ අනුව ක්‍රි.පු 600 ට පෙර මෙම සුසානය නිර්මාණය කර ඇති බව පුරාවිද්‍යාඥයන්ගේ මතයයි.
මෑතකදී එම ස්ථානයට නුදුරෙන් තවත් සොහොන් කොත් 47ක් සොයා ගන්න ලදී. හෙක්ටයාර් 13 ක් පුරා පැතිරෙන මෙම සුසාන භුමියේ දැනට පවුල් ගණනාවක් පදිංචිව සිටින නිසා භුමි භාගය මීටර් 700 * 400 කට සීමාවී ඇත.
මෙහි සොහොන් කොත් තුළ මැටි භරණි , ගල් පතුරු 7කින් වටකර තවත් ගල් පතුරකින් වසා භෂ්මාවශේෂ තැන්පත් කළ කොටසක් දක්නට ලැබේ.මෙම ක්‍රමය ලංකාවට පමණක් ආවේණික වුවක් නොව , සමකාලින යුරෝපය ,අග්නි දිග ආසියාව හා දකුණු ඉන්දීය කලාපයන්හි ද බහුලව දක්නට ලැබේ.
එකල මැටි බඳුන් කර්මාන්තය කෙතෙක් දියුණුව පැවතියේද යන්න මින් හෙළිවන අතර , සමහර බඳුන් නිමැවුම අතින් වත්මන් උද්‍යාන අලංකරණය ( Landscaping) සඳහා යොදා ගන්නා බඳුන් වලට සමාන වේ. මෙම මැටි බඳුන් විවිධ හැඩවලින් යුක්ත වණ අතර කළු හා රතු වර්ණ වලින් මැටි බඳුන් වර්ග 2ක් දැකිය හැකි අතර මිට මිට අමතරව තඹ හා යකඩ ලෝහයෙන් කළ මෙවලම් හා විවිධ අමුද්‍රව්‍යයන්ගෙන් හා හැඩ වලින් යුක්ත පබළු වර්ගද මේ තුළින් හමු වී තිබේ.
මෙහිදී සිදු කරනු ලැබූ චාරිත්‍රයක් වණ මිය ගිය පුද්ගලයා සමගින් ඔහු පරිහරණය කරන ලද භාණ්ඩ සොහොන් ගැන තුළ තැබීමෙන් අපට සිතා ගත හැකි වන්නේ මිය ගිය පුද්ගලයා නැවත පුනර්ජීවනයක් අපේක්ෂා කළ භවි.ඉන්පසු මෙම භාණ්ඩ නැවත මේ පරිහරණයට ගනු ලබන බවයි.මේ අනුව අපට පිළිගත හැකි කරුණක් වන්නේ මෙම ජනයා මරණින් පසු නැවත ආත්මයක ඉපදෙන බව විශ්වාස කරනු ලද බවට තැබූ විශ්වාසයයි.මෙම චාරිත්‍රය මුලින්ම දක්නට ලැබෙනුයේ නියන්ඩතාල් මානව ශිෂ්ටාචාරයේදිය.පසුකාලීනව මෙම චාරිත්‍රය ඊජිප්තු ශිෂ්ටාචාරය දක්වා ව්‍යාප්ත වුනි.
මෙම ඓතිහාසික සුසාන භූමියෙන් සොයා ගත් තොරතුරු
අනුව ලාංකිකයන් පුර්ව ඓතිහාසික යුගයේ
දියුණු තාක්ෂණයකින් හෙබි සංස්කෘතියකට නෑකම් කි බව තහවුරු වේ.
මෙම සොහොන් බිම පිළිබඳව ආචාර්ය මිරැන්ඩෝ ඔබේසේකර මහතා ශ්‍රී ලංකාවේ ප්‍රාග් ඓතිහාසික උරුමය පොතේ මෙලෙසින් සඳහන් කර ඇත.
"කාමර සහිත සොහොන් ගෙවල් පිළිබඳව ඉතිහාසය ආරම්භ වනුයේ ඉබ්බන්කටුවසොහොන් බිමෙනි.එකම පවුලක හෝ එකම කුලයක කිහිපදෙනෙකුගේ භාෂ්මාවසේෂ තැන්පත් කර ඇති ආකාරය ආදර්ශවත්ය.මෙම භාෂ්මාවසේෂ තැන්පත් කර ඇත්තේ ඒ සඳහාම විසේශයෙන් නිපදවා ඇති සොහොන් කළගෙඩි භාවිතා කරමිනි.එක් කාමරයක් ඇති සොහොන්, කාමර දෙකක් ඇති සොහොන් මෙන්ම කාමර කිහිපයක් ඇති සොහොන් ද මෙහි දැකිය හැක.කාමර කිහිපයක් සහිත සුසාන ගෙවල් ඉහල පන්තියේ ඒවා විය හැකිය ".
මෙම භුමියේ සඳහන් අක්ෂර පරික්ෂා කරන ලද මහාචාර්ය සෙනරත් පරණවිතාන මහතා සඳහන් කරනු ලැබුවේ මෙම අක්ෂර මොහොන්දොජාරෝ හරප්පා ශිෂ්ටාචාරයෙන් සොයා ගනු ලබු අක්ෂර වලට සමනා කමක් දක්වන ලද බවයි.
ඉබ්බන්කටුව භුමිය මෙරටින් සොයා ගත් මෙවැනි සම්ප්‍රදායේ සුසාන භුමි අතුරින් විශාලතම සුසාන භුමිය වණ අතර.ඉබ්බන්කටුව පොල්වත්ත නම් ප්‍රදේශයෙන් සොයා ගත් ජනාවාසය මෙරට මුල් යකඩ යුගයට අයත් ජන්වසයක් හා සොහොන් ගර්භයක් එකට හඳුනා ගත් ප්‍රථම අවස්ථාව වේ.
